Na cmentarzu parafialnym w Rozwadowie, Fundacja Przywróćmy Pamięć prowadzi prace renowacyjne przy trzech zabytkowych nagrobkach z początku XX w. Są to nagrobki śp. Józefy Łapińskiej, śp. Michała Wermińskiego oraz śp rodziny Miąsików.
Stan zachowania każdego z tych obiektów wymaga na dzień dzisiejszy konserwatorskiej interwencji. Obiekty posiadają warstwę czarnej patyny, która powoduje powierzchniowe niszczenie kamienia oraz źle wpływa na wygląd estetyczny obiektów. W szczególności tworzą je zanieczyszczenia powietrza, pył, kurz, dym, spaliny samochodowe. Powstałe nawarstwienia powodują uszczelnianie zewnętrznych porów kamienia, co prowadzi do jego destrukcji. Przez ponad 100 lat nastąpiło też osłabienie fundamentów pod nagrobki co powoduje ich odchylenie od pionu. Prace będą polegały na zdemontowaniu nagrobków, oczyszczeniu, uzupełnieniu braków jak choćby krzyży zwieńczających nagrobne obeliski. Wylanie nowych fundamentów oraz łat pod obramienia.
Od 2013 roku Fundacja odrestaurowała na cmentarzu parafialnym w Rozwadowie 16 zabytkowych nagrobków z XIX i XX wieku. Na samym cmentarzu jest 118 nagrobków wpisanych do rejestru zabytków czyli chronionych prawem. Renowacje zabytkowych nagrobków nie byłyby możliwe gdyby nie wsparcie finansowe społeczeństwa podczas listopadowej kwesty w Święto Wszystkich Świętych. Od 2016 roku uzyskujemy dofinansowanie z Gminy Stalowa Wola, a także co dwa lata z Wojewódzkiego Urzędu Konserwatora Zabytków w Przemyślu. Kwesty nie byłyby też możliwe gdyby nie wolontariusze, którzy nam pomagają czyli harcerze z ZHP i ZHR, Drużyna Polowa Sokół, Stowarzyszenie Partyzant czy osoby, które chcą przyjść i poświęcić swój czas. Z organizacjami tymi współpracujemy również i przy innych projektach co sobie też cenimy. Dlatego wszystkim jesteśmy wdzięczni za okazaną pomoc i mamy nadzieję, że nasze działania w jakimś stopniu przyczyniają się do ocalenia historii na rozwadowskiej nekropolii. Wspólnie możemy zadbać o pamięć naszej małej Ojczyzny.
Od kilku lat Fundacja zabiega również o renowację cmentarza wojennego w Rozwadowie. Kilka lat temu podjęła współpracę z historykiem dr Tomaszem Nowakowskim, płk SG rez., któremu dzięki badaniom udało się odtworzyć listę poległych i pochowanych na w/w cmentarzu. Dzięki tej pracy znamy nazwiska ok. 800 żołnierzy równych narodowości. Posiadamy plany cmentarza oraz dokumentację fotograficzną z 1918 roku pochodzące z archiwum z Polski jak iż zagranicy. Pamiętajmy, że na cmentarzu wojennym w Rozwadowie spoczywa ponad tysiąc żołnierzy z armii austrowęgierskiej, rosyjskiej i niemieckiej: Polacy, Czesi, Węgrzy, Austriacy, Rosjanie czy Włosi. W latach 1914-1918 żołnierze spoczywali w ponad 350 mogiłach indywidualnych i zbiorowych. W okresie międzywojennym dokonywano dalszych pochówków znalezionych szczątków poległych żołnierzy np. w polach nad Sanem. We wrześniu 1939 roku na cmentarzu odbyło się co najmniej kilka pochówków żołnierzy Wojska Polskiego, którzy polegli lub zmarli z ran i zostali pochowani przez ks. Potaczało co jest udokumentowane wpisami do księgi zmarłych. Z naszej inicjatywy umieszczono na cmentarzu wojennym plansze z historią obiektu i listą poległych. Od 2019 roku Fundacja dzięki staraniom jest Opiekunem Miejsca Pamięci z nadania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W tym samym roku wystąpiliśmy do Gminy Stalowa Wola z propozycją odnowy miejsca pamięci. Po kilkumiesięcznych konsultacjach, w których uczestniczyła również Fundacja Przywróćmy Pamięć został opracowany plan renowacji cmentarza wojennego w Stalowej Woli-Rozwadowie. Gmina wystąpiła do Urzędu Wojewódzkiego oraz Konserwatora Zabytków o stosowne pozwolenia. Po pozytywnej ocenie pozostała jeszcze zgoda obecnego właściciela terenu czyli parafii Matki Bożej Szkaplerznej. Niestety do dnia dzisiejszego takiej zgody nie ma jak i nie jest znany powód takiego postępowania ze strony proboszcza Fary. Warto zaznaczyć, iż cmentarz wojenny został włączony do cmentarza parafialnego w 1998 roku przez wojewodę tarnobrzeskiego. Wcześniej teren cmentarza zgodnie z ustawą należał do Skarbu Państwa. Uważamy, iż naszym chrześcijańskim i moralnym obowiązkiem jest pamięć o poległych. Tym bardziej, iż mieli swoje miejsca spoczynku w postaci grobów. Polegli i pochowani żołnierze nie muszą umierać po raz drugi. Pierwszy raz kiedy zginęli śmiercią żołnierza na polu walki, drugi raz obecnie gdy wymazuje się ich z pamięci. Nawiązaliśmy również kontakt z niektórymi rodzinami poległych żołnierzy z Polski jak i zagranicy, którzy interesują się losami naszej wojennej nekropolii.
Ponadto Fundacja Przywróćmy Pamięć podejmuje działania nie tylko związane z cmentarzem w Rozwadowie, ale tez i inne inicjatywy. Między innymi upamiętnienie postaci rtm. Witolda Pileckiego przez wystąpienie z inicjatywą nazwy dla ronda przy ul Czarnieckiego, Poniatowskiego i Żwirki i Wigury czy projektem muralu, który znajduje się przy w/w rondzie. Od 2016 roku organizuje dzień pamięci poświecony krwawym wydarzeniom na Wołyniu podczas II wojny światowej. Fundacja wystąpiła z wnioskiem o nazwę dla skweru pamięci oraz upamiętniania w postaci obelisku i tablicy pamiątkowej. Angażujemy się w dzień pamięci Żołnierzy Wyklętych po przez organizację wystaw czy udział w rekonstrukcji. Od kilku lat organizujemy również dzień pamięci poświęcony rocznicom wybuchu Powstania Styczniowego przypominając o powstańczych mogiłach znajdujących się w Rozwadowie, a także rocznicy wybuchu II wojny światowej. Na wniosek Fundacji na tzw. Maźnicy w Charzewicach zadbano o dojście do miejsca pamięci rozstrzelania zakładników w 1943 roku. Wcześniej dostęp był utrudniony z braku schodów czy ścieżki. Wydaliśmy książkę pt. Cmentarz parafialny w Rozwadowie autorstwa Grażyny Lewandowskiej i Marka Ziemby. Bierzemy też udział w rekonstrukcjach historycznych poświeconych walkom żołnierzy z września 1939 roku współpracując z grupami rekonstrukcyjnymi z Polski. Braliśmy udział w rekonstrukcji w Tomaszowie Lubelskim, Kraśniku, Radłowie czy Mławie. Całość umundurowania i ekwipunek żołnierza wojska polskiego z lat trzydziestych II Rzeczypospolitej członkowie Fundacji sfinansowali ze swoich prywatnych środków. Staramy się zgłębiać wiedzę z służby z okresu międzywojennego po przez poznawanie regulaminów czy ćwiczenia w terenie poznając nie raz trudy żołnierskiej służby. Na naszej stronie internetowej można zapoznać się szerzej z naszą działalnością www.przywrocmypamiec.pl a także można nas znaleźć na facebooku.
Witold Adamski
